„Takie będą Rzeczpospolite, jakie ich młodzieży chowanie.” Jan Zamoyski

Przed rokiem 1906 – końcowe lata wieku XIX

Zanim powstała publiczna szkoła w Rybarzowicach, istniały we wsi tzw. „zimówki”, prywatne szkółki mieszczące się w wiejskich chatach. Samorodni nauczyciele trudnili się nauką czytania, pisania i liczenia. Najbardziej popularna szkółka prywatna, przez którą przewinęła się liczna rzesza dzieci, mieściła się w chacie na tzw. „Jurowiźnie”. Stała się ona pod okiem nauczyciela Jana Górniaka ośrodkiem budzącego się życia kulturalnego wsi.

Rok 1906

Po kilku latach funkcjonowania szkoły „na Jurowiźnie”, okazało się, że nie odpowiada ona ciągle rosnącym potrzebom edukacyjnym wsi. Rozpoczęto wówczas starania, by przenieść szkołę do Domu Gminnego, gdzie istniały nieco lepsze warunki lokalowe, ale wpierw należało stamtąd usunąć karczmę. Projektowi temu przeciwstawiał się jednak mocno ówczesny wójt i część Rady Gminy, obawiając się, że regularna szkoła rządowa oderwie dzieci od prac polowych i wypasu krów, co wtedy i jeszcze przez wiele lat było dużą bolączką miejscowych nauczycieli. Ponieważ posiedzenia tejże Rady odbywały się we wspomnianej karczmie, Ludwik Dobija, aktywny działacz społeczny i wielki zwolennik utworzenia państwowej szkoły oraz bardziej postępowi radni, bojkotowali dotąd posiedzenia gminne, aż przeciwnicy ustąpili, i w Domu Gminnym urządzono wreszcie szkołę z prawdziwego zdarzenia. Ludwik Dobija zabiegał, by kierownikiem nowej placówki został Jan Górniak, jednak z braku pełnych kwalifikacji nie mógł on objąć tej funkcji. W efekcie pierwszym kierownikiem rybarzowickiej szkoły został, przybyły z Krakowa, Józef Krzemień. Historyczna dla całej miejscowości uroczystość poświęcenia szkoły publicznej miała miejsce z wielkim przepychem i okazałością w dniu 4 listopada 1906 roku. Poświęcenia dokonał po ślicznem i wzniosłem przemówieniu Wiel. ks. Dziekan J. Miodoński, następnie przemówił kilka słów p. Ludwik Dobija, przewodniczący Rady szkolnej miejscowej. Po uroczystości odbył się wspólny obiad, zaś w godzinach popołudniowych odprawił ks. katecheta Lenart nieszpór w kaplicy, jako zakończenie uroczystości.

Rok szkolny 1906-1907 był początkiem prawnie zarejestrowanej placówki szkolnej w Rybarzowicach. W tym czasie pierwszą klasę ukończyło 122 dzieci, klasę drugą 72 uczniów oraz trzecią 22. Prywatnie uczyło się jeszcze wtedy 7 dzieci. W ówczesnej szkole panowały jednak trudne warunki nauki. Pomieszczenie w Domu Gminnym wkrótce okazało się za ciasne, ponadto nauczyciele uskarżali się na brak opału i źle funkcjonujące piece. Wielką energią wykazał się wówczas znów Ludwik Dobija, od 1907 roku poseł do parlamentu wiedeńskiego, który uzyskał w 1909 roku bezzwrotną subwencję z funduszy krajowych w wysokości 30 tys. koron na budowę nowego, odpowiadającego potrzebom, obiektu szkolnego. W tym samym roku wystarał się o dalsze 4 tys. koron bezprocentowej pożyczki z kasy powiatowej. Szybko otrzymano pozwolenie na budowę, co było dużą zasługą wójta Michała Kubicy, który jeździł w tej sprawie specjalnie do Namiestnictwa we Lwowie. Prace budowlane ruszyły od razu z pełnym rozmachem i już w roku następnym inwestycja była gotowa. Szkołę zlokalizowano w najbliższym sąsiedztwie kaplicy od strony zachodniej. W tym też czasie na skutek konfliktu z posłem Ludwikiem Dobiją, ze stanowiska kierownika szkoły zrezygnował Józef Krzemień, który objął placówkę w sąsiednich Wilkowicach, natomiast od 1 lutego 1910 roku kierownikiem rybarzowckiej szkoły został pochodzący z Kresów Józef Kostyrka.

Rok 1910

Uroczyste poświęcenie nowego budynku szkolnego miało miejsce 23 października 1910 roku i odbyło się równocześnie z poświęceniem kamienia węgielnego pod kościół w Rybarzowicach. To jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach miejscowości zgromadziło ogromne tłumy z całej okolicy. Po uroczystościach kościelnych uczestnicy udali się do nowego obiektu szkolnego, który poświęcił ks. dziekan Jan Miodoński z Łodygowic, następnie wygłosił płomienistą przemowę na temat „oświata i praca narody wzbogaca”, po czym orkiestra odegrała Jeszcze Polska nie zginęła. Wzruszony kierownik Kostyrka odebrał z rąk radcy dworu dra Zalewskiego klucze do nowego, tak upragnionego przez mieszkańców, budynku szkolnego. Powiedział wówczas że oddane sobie klucze będzie strzegł, że wszędzie obowiązki, włożone na jego barki będzie wypełniał z całą sumiennością i prosi obecnych rodziców do wspólnej pracy nad wychowaniem drogiej jemu powierzonej dziatwy. Zakończył słowami: klucze te oddam po spodziewanej najdłuższej działalności mej niesplamione, tak mi Matko Boża dopomóż. Tego dnia rozpoczął się nowy etap działalności szkoły w Rybarzowicach, która funkcjonowała teraz jako czteroklasowa szkoła ludowa, z tym, że w klasach 3 i 4 edukacja trwała po dwa lata. W niedługim czasie, po oddaniu budynku do użytku, na frontowej ścianie umieszczono herb Rybarzowic – dwie ryby ukazane w pozycji poziomej, a głowami zwrócone w odwrotne strony. Pod godłem umieszczono napis „Szkoła Ludowa w Rybarzowicach”. Kierownik Józef Kostyrka pełnił swoją funkcję do 1923 roku. Pozostawił po sobie niezatarte wspomnienia jako doskonały pedagog, poeta, malarz, a przede wszystkim jako organizator życia kulturalnego całej wsi.

Rok 1925

W 900 letnią rocznicę koronacji króla Bolesława Chrobrego, dzięki staraniom kierownika szkoły Michała Ćwiżewicza, szkoła otrzymała imię które nosi do dziś. W związku z nadaniem imienia przeprowadzono w Rybarzowicach referendum. Mieszkańcy wsi oraz młodzież wystąpili z trzema propozycjami. Były to imiona: Tadeusza Kościuszki, Władysława Jagiełły oraz Bolesława Chrobrego. Większością głosów wybrano trzecią postać. Nadanie imienia szkole było obchodzone bardzo uroczyście. Na miejscu dawnego herbu, na frontowej ścianie szkoły umieszczono medalion z popiersiem Bolesława Chrobrego wraz z napisem: Szkoła Powszechna im. Bolesława Chrobrego (1025-1910-1925). Przez dłuższy okres czasu była to szkoła 6 klasowa.

Rok 1939-1945

Od września 1939 roku budynek służył jako pomieszczenie dla niemieckiej Straży Granicznej. Przez pewien czas mieściła się tam również mleczarnia. Część archiwum szkolnego została zniszczona przez Niemców, a część ocalała lub została wywieziona do Szczyrku, gdzie mieściła się Gmina zbiorowa. Kiedy Niemcy wkroczyli do wsi, jej mieszkańcy – Walenty Dobija i Szymon Dobija z narażeniem życia zdjęli z muru szkoły medalion z popiersiem Bolesława Chrobrego i na czas wojny ukryli go w kostnicy na cmentarzu. Po wysiedleniu wsi w roku 1942 w budynku szkoły zorganizowano naukę w języku niemieckim dla dzieci niemieckich osadników oraz dla dzieci mieszkańców Rybarzowic, którzy podpisali niemiecką listę narodową (volkslistę). Dla polskich dzieci otwarto szkołę z polskim językiem w dawnym budynku „Pod Rybą”. Po przeprowadzeniu spisu dzieci uruchomiono dwie klasy. Uczyły się one w bardzo prymitywnych warunkach.

Rok 1945

W czasie działań frontowych trwających od lutego do początków kwietnia 1945 roku budynek szkolny został zniszczony w 30 procentach (szkody wyceniono na kwotę 43 505 zł). Po wyzwoleniu miejscowości szkołę, w jej właściwym budynku, uruchomił nauczyciel z Rybarzowic Józef Jakubiec. Od 28 do 30 kwietnia 1945 roku trwały zapisy dzieci. Zgłoszono 313 uczniów, których podzielono już na 7 klas. 7 maja 1945 r. rozpoczęła się nauka, która trwała do 15 lipca. Dzieci na skróconych kursach uzupełniały klasy.

1948 – 1952

W 1948 roku przeszedł na emeryturę kierownik Michał Ćwiżewicz, niezwykle zasłużony pedagog i działacz społeczny, który z mieszkańcami przeżył koszmar drugiej wojny światowej i wysiedlenie wsi. Następcą Michała Ćwiżewicza został Stanisław Ludwig, odwołany ze stanowiska w 1951 roku, po czym przez rok kierował placówką Ferdynand Talik. Od 1952 roku na czele rybarzowckiej szkoły stanął doświadczony nauczyciel Józef Górowicz. Wyposażenie szkoły przedstawiało się w owym czasie następująco: w każdej klasie, obok godła i krzyża, wisiał obowiązkowo portret Bolesława Bieruta i marszałka Konstantego Rokossowskiego, na świetlicy dodatkowo wizerunki Fryderyka Engelsa i gen. Karola Świerczewskiego, natomiast na korytarzu portret samego Stalina, biblioteka szkolna liczyła 326 tomów i dodatkowo 80 pozycji dla nauczycieli. Świetlica miała do dyspozycji stary fortepian, zaś do ciekawostek można zaliczyć kilka narzędzi z epoki kamienia łupanego, ofiarowanych szkole przez mieszkańca Jana Rączkę. Miejsce na szkolnym strychu znalazł w owym czasie historyczny sztandar szkoły z godłem i emblematem Matki Boskiej, ale z inicjatywy odchodzącego kierownika Ferdynanda Talika został przekazany na przechowanie do miejscowego kościoła i tam w zapomnieniu przeleżał do końca lat 80 – tych (uroczyście przekazano go szkole 3 Maja 1990). Na strychu umieszczono wówczas także sztandar szkolnego Koła PCK.

Rok 1956

We wrześniu 1956 roku kierownik Górowicz zwrócił się do Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej, by ta podjęła kroki w celu rozbudowy szkoły, ponadto zalecał wykonanie planów budowy przedszkola. W 1957 roku opracowano plany rozbudowy i pomimo braku zabezpieczenia finansowego rozpoczęto budowę fundamentów po północnej stronie istniejącego budynku. Na skutek braku środków w 1958 roku wstrzymano dalsze prace, w tym też czasie odszedł na emeryturę kierownik Górowicz. Jego następcą został Wiktor Pustelnik. W pracach budowlanych nastąpił kilkuletni zastój, rozważano także w tym czasie, oprócz projektu rozbudowy szkoły, także wariant budowy całkowicie nowego obiektu.

Rok 1959

Został zawiązany komitet obchodów 50-lecia istnienia szkoły w jej obecnym budynku. W celu właściwego przygotowania uroczystości, w grudniu 1959 roku, powołano komitet niestały w składzie: Józef Rusin – przewodniczący, Władysław Górny – zastępca przewodniczącego, Stanisław Dobija – sekretarz, Józef Huczek – skarbnik, Kazimierz Wilk – sekretarz Podstawowej Organizacji Partyjnej, Michał Frydel – przewodniczący Prezydium GRN, Franciszek Kubica – zasłużony pedagog, Michał Waluś, Władysław Frydel – przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego, ponadto w jego skład weszło siedemnastu członków reprezentujących różne gromadzkie organizacje społeczno – polityczne.

Rok 1960

Trzeciego lutego 1960 roku w myśl zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 21 sierpnia 1952 r. w sprawie nazw szkół ogólnokształcących Kuratorium Okręgu Szkolnego Katowickiego zatwierdziło nazwę szkoły w następującym brzmieniu: „Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego w Rybarzowicach”. Z kolei 5 czerwca odbyła się uroczystość jubileuszowa szkoły.
Program imprezy przedstawiał się następująco:
10.00 – Zbiórka uczestników na boisku szkolnym.
10.30 – Otwarcie uroczystości.
Ponowne ogłoszenie aktu nadania imienia Szkole.
Odsłonięcie popiersia patrona Szkoły i tablicy pamiątkowej.
11.00 – Referat okolicznościowy i przemówienia gości.
12.30 – Część artystyczna w wykonaniu młodzieży szkolnej oraz miejscowego zespołu świetlicy szkolnej
14.00 – Przerwa obiadowa
16.00 – Wspólna zabawa taneczna
Uroczystość zaszczyciły swoją obecnością zaproszeni goście: władze powiatowe, gminne, nauczyciele z Rybarzowic i okolicznych wiosek oraz absolwenci szkoły. Na zlecenie Komitetu Organizacyjnego obchodów 50-lecia szkoły zostało wykonane gipsowe popiersie patrona – Bolesława Chrobrego. Artystą, który podjął się tej pracy był mieszkaniec Buczkowic – Kazimierz Namysłowski. W programie artystycznym znalazł się specjalnie napisany na tę okazję wiersz poetki ludowej, mieszkanki Rybarzowic – Karoliny Pezdy pt. „Nasz hołd”.

„Nasz hołd”

Stajemy dzisiaj, by Cię pozdrowić
Świątynio nasza, coś nas kształciła
Serca i duszę, w których się rodzić
Miał nasz charakter- narodu siła.
Nie jak pogańskim starym bożyszczom
Chcemy Twym muzom cześć oddać
Temu, co wieki nigdy nie zniszczą,
Co w pokoleniach chcemy zachować.
Żywemu słowu, które gorzało
W sercach i duszach nauczycieli,
Które w swych uczniów wszystko przelało,
By swoją wiedzą się z nimi dzielić.
Płynęły lata i kadry rosły,
Co pierwszą wiedzę tu zdobywali.
Kłosy nauki w ziarna wyrosły,
A oni siły i zdrowie sterali.
Im też więc dzisiaj starzy uczniowie
Hołd nasz uczniowski składamy,
W szczerych uczuciach i w szczerym słowie
W święto tej szkoły dziś ich witamy.
W szkole tej młotem ich słowo było
Kuło w nas dłońmi nauczyciela
Rzeźbę człowieka, co nas zmieniło
Na piękną postać obywatela.
I kiedy przyszła ciężka godzina,
By wrogom stawić swe czoła,
Rzeźba została w nas niezniszczona,
Wróg w nas jej wytrzeć nie zdołał.
Gdy na wygnanie mieli wędrować
Pod hardą krzyżackiej zgrai
Twoi uczniowie, którzy zachować
Godność narodu i honor chcieli.
Tyś ich ostatni raz w swych ramionach
Tuliła, jak matka swe dzieci.
Sama swastyką, choć zbezczeszczona
Byłaś, jak kiedy krąg słońca świeci.
Odwracaliśmy tylko swe twarze
Od Ciebie Szkoło piękna, kochana,
Aby nie patrzeć w krzyżackie straże,
Na widok których krwawiła rana.
I zniknął Chrobry z Twego oblicza,
Lecz miecz swój ukrył w nas samych,
Byśmy straszliwy cios, co odlicza
Ranę straszliwą dali za rany.
W wolnej ojczyźnie bądź pozdrowiona
Piękna rzeźbiarko serc naszych.
Twoja to dziatwa dziś tu skupiona
Wspomnienia snuje z lat młodych.
Karolina Pezda

W roku jubileuszowym obowiązkowi szkolnemu podlegało w Rybarzowicach 376 dzieci (12 oddziałów), z tego 12 uczniów uczęszczało do szkół specjalnych. Nauka w placówce prowadzona była na dwie zmiany.

1962

W roku 1962 roku szkoła zmuszona była zorganizować naukę w trybie trzyzmianowym, natomiast uczęszczało do niej w tym okresie 394 uczniów. Z braku pomieszczeń szkolny punkt dentystyczny został umieszczony w pokoju nauczycielskim, pokój nauczycielski przeniesiono do kancelarii, natomiast kancelaria znalazła miejsce w jednym z prywatnych mieszkań. W kwietniu 1962 roku zapadły nareszcie ostateczne ustalenia dotyczące rybarzowickiej szkoły. Odbyła się wówczas konferencja z zastępcą przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach Jerzym Ziętkiem, w której wziął także udział poseł Franciszek Bartoszek (poseł III kadencji 1961 – 1965, członek PZPR) oraz inspektor szkolny Jan Sokoła. Podtrzymano wówczas uchwałę WRN nr 15/62 w sprawie rozbudowy miejscowej szkoły do 11 sal lekcyjnych wraz z gabinetami, salą gimnastyczną i zapleczem kolonijnym. Ponieważ istniejące boisko szkolne miało zostać zajęte pod rozbudowę, zalecono podjąć starania o przyłączenie sąsiednich parceli należących do Jana Bożka (nr 266), Michała Męcnera (nr 210) oraz Franciszka Kanika (nr 388). Nakazano ponadto dokonać komisyjnego przeglądu starego budynku szkolnego pod względem bezpieczeństwa (wytrzymałość stropów, stan stolarki, podłóg, okien, drzwi).

1963 – 1966

Końcem czerwca 1963 roku, w obecności przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Bielsku – Białej Antoniego Kobieli uroczyście wmurowano kamień węgielny pod rozbudowywaną część szkoły. Koszt inwestycji planowano na 4 700 000 złotych, zaś zakończenie prac miało nastąpić we wrześniu 1964 roku. Mimo iż roboty przebiegały sprawnie, to kilkakrotnie przesuwano termin oddania szkoły (30 grudnia 1964, 20 czerwca 1965, 20 listopada 1965), wzrosły także pierwotnie planowane koszty do 5 400 000 złotych. Ostatecznie w rozbudowanej i nowocześnie wyposażonej szkole już ponad 400 uczniów rozpoczęło naukę od września 1966 roku. Nowy obiekt szkolny w nieporównywalny sposób poprawił warunki nauczania i ciągle zwiększającej się liczbie uczniów stworzył nowe możliwości do zdobywania wiedzy. W roku szkolnym 1966/67, w związku z reformą oświaty, rybarzowicka szkoła została przekształcona w 8 – klasową szkołę podstawową. Przedłużenie nauki w szkole podstawowej do lat ośmiu nastąpiło w myśl Ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania i – zgodnie z zawartą w niej argumentacją – miało na celu lepsze przygotowanie uczniów do dalszego kształcenia i zdobywania kwalifikacji zawodowych. W roku szkolnym 1968/69 do rybarzowickiej szkoły uczęszczało 483 uczniów (16 oddziałów – klasa VI a – oddział sportowy), natomiast placówka zatrudniała ogółem 34 osoby, w tym 22 pedagogów.

Rok 1990

Prawdopodobnie około 1920 roku z okazji pierwszego 10-lecia istnienia nowego budynku ufundowano sztandar szkolny. W okresie stalinowskim został on przekazany do miejscowego kościoła i ukryty, aby uchronić go przed ziszczeniem. Został odnaleziony dopiero podczas prac remontowych pod koniec lat osiemdziesiątych. Ksiądz proboszcz Czesław Adamaszek poinformował o tym fakcie dyrekcję szkoły i nakazał oczyścić sztandar i uzupełnić ubytki. 3 Maja organizowano uroczyste wprowadzenie sztandaru do szkoły. Z tej okazji, po mszy świętej zaproszono społeczność Rybarzowic do szkoły i tu uroczyście po latach nieobecności odebrano sztandar. Od tej chwili zapewniono mu godne miejsce w gablocie izby pamięci. Z uwagi na uszkodzenia sztandar nie był używany.

 

Rok 1993/1994

Przełomowym momentem w najnowszej historii szkoły była uchwała Rady Gminy w Buczkowicach z dnia 27 grudnia 1993 roku i 21 stycznia 1994 roku, na mocy, której Gmina przejęła oświatę jako zadanie własne. Od tego roku zaczęły się inwestycje i remonty znacznie podnoszące standard budynku. Na przestrzeni 12 lat, gdy organem prowadzącym szkoły została Gmina, zmieniono dach, dobudowano 4 nowe sale lekcyjne, zmieniono system grzewczy CO na gazowy, przeprowadzono termoizolację budynku.

Rok 1999/2000

Wdrażane były w życie kolejne reformy w dziedzinie edukacji narodowej. Wiązało się to z dalszymi zmianami w Szkole w Rybarzowicach. Powstały sale komputerowe, sala do gimnastyki korekcyjnej, a w dalszym ciągu następowała rozbudowa szkoły. Reforma objęła zmianę systemu nauczania. Powstała 6 klasowa szkoła podstawowa, dyrektorem, której została mgr Stefania Byrdy oraz 3-letnie gimnazjum, gdzie stanowisko dyrektora objął mgr Dariusz Binda.

Rok 2005

Na mocy uchwały Rady Gminy Buczkowice Nr XXVIII/197/04 z dnia 22 grudnia 2004r. z dniem 1 września 2005r. zaczyna funkcjonować Zespół Szkoły Podstawowej im. Bolesława Chrobrego i Gimnazjum Nr 3 w Rybarzowicach. Dyrektorem Zespołu Szkół zostaje mgr Dariusz Binda. Stanowisko wicedyrektora obejmuje mgr Bronisława Omańska.

Rok 2007

Uroczystość 100-lecia szkoły

Rok 2008

Otwarcie nowego boiska
W roku 2008 zmodernizowano przy Zespole Szkół boisko sportowe. Boisko jest ogólnodostępne z nawierzchnią tartanową o powierzchni 1 144 m2. W godzinach dopołudniowych korzysta z niego przede wszystkim młodzież szkolna, po zajęciach jest dostępne dla klubów działających na terenie wsi, turystów i osób niezrzeszonych.

Rok 2012

Otwarcie hali sportowej. Projekt powstał w Architektonicznej Pracowni Projektowej Magdy Saad w Żywcu, W 2010 roku został ogłoszony przetarg na roboty budowlane oraz podpisano umowę z wykonawcą inwestycji – firmą Wodpol Sp. z o.o. z Żywca. Ogólna wartość projektu wyniosła 5,24 mln zł, a budowę umożliwiły środki własne Gminy Buczkowice oraz dotacja Ministerstwa Sportu ze środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej w wysokości 1,71 mln zł. Hala sportowa wraz z zapleczem to nowoczesny, pełnowymiarowy obiekt o kubaturze 14.800 m3, któremu parametry techniczne i funkcjonalne nadają rangę użyteczności publicznej o charakterze sportowo-rekreacyjnym. Ma wymiary 36 m x 18 m, a na trybunach może zasiąść 200 osób. Płyta boiska umożliwiać będzie rozgrywanie zawodów koszykówki, siatkówki, piłki ręcznej i piłki nożnej halowej. Wzdłuż jednej ściany zainstalowano drabinki do ćwiczeń gimnastycznych. Hala została powiązana przewiązką z głównym budynkiem szkoły, tworząc z dotychczasową salą gimnastyczną bogate zaplecze nie tylko sportowe, ale również sanitarno-szatniowe. Daje to możliwość przemieszczania się po całym obiekcie bez konieczności wychodzenia na zewnątrz. Powyższe rozwiązanie projektowe umożliwia niezależne użytkowanie hali i izoluje hałaśliwy obiekt sportowy od sal dydaktycznych. Posiada również dużą i zróżnicowaną funkcjonalnie powierzchnię użytkową, co spowoduje, że będzie można w niej przeprowadzać różnego rodzaju treningi, rozgrywki sportowe i imprezy o charakterze artystycznym.

Przygotowanie rysu historycznego – mgr Mirosława Czernek, mgr Jarosław Krutak

Bibliografia:

Franciszek Kubica: Zimówki galicyjskie i początki szkoły w Rybarzowicach (maszynopis), 1960.

Władysław Górny, Jarosław Krutak: Rybarzowice – z kart historii, cz. II, Rybarzowice 2010.

Jarosław Krutak: Zarys dziejów kościoła i parafii w Rybarzowicach na tle historii miejscowości, Rybarzowice 2010.

Jarosław Krutak: Rybarzowice w latach 1945 – 1954 (maszynopis), 2012.

Jarosław Krutak: Działalność Gromadzkiej Rady Narodowej w Rybarzowicach w latach 1954 – 1972 (maszynopis), 2012.